مقدمه
با انتشار خبر توافق نیروهای آمریکایی با دولت محمد الشیاع السودانی برای خروج از عراق تا سال ۲۰۲۶، شبکه آمریکایی «الحره» پس از دو دهه فعالیت به تعدیل نیرو و کاهش بودجه مواجه شده است. این شبکه که با هدف تأثیرگذاری بر افکار عمومی خاورمیانه تأسیس شد، حالا با کاهش حمایت مالی و بازبینی در استراتژی‌های رسانه‌ای آمریکا روبه‌رو شده است. این تغییرات نشان‌دهنده تحولات گسترده در سیاست‌های رسانه‌ای آمریکا در منطقه است و بیانگر ناکامی رسانه‌های غربی در تغییر نگرش‌های مردم عراق و سایر کشورهای خاورمیانه است.
پیدایش و اهداف شبکه «الحره»
شبکه «الحره» و «الحره عراق» در فوریه ۲۰۰۴ و به‌عنوان بخشی از تلاش‌های رسانه‌ای آمریکا برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی خاورمیانه پس از حمله به عراق تأسیس شدند. این شبکه‌ها به دنبال ارائه تصویری مثبت از آمریکا، سیاست‌های آن و ترویج ارزش‌های دموکراتیک در منطقه بودند. دفتر مرکزی این شبکه‌ها در ایالت ویرجینیا قرار دارد و محتوای آن‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده بود که بتواند بر نگرش‌های مردم خاورمیانه، به‌ویژه مردم عراق، اثر بگذارد. با این حال، شبکه «الحره» در دستیابی به اهداف خود با چالش‌های جدی مواجه شد. بر اساس مطالعات صورت‌گرفته، تنها ۲۸٪ از عراقی‌ها این شبکه را به‌عنوان یک منبع خبری معتبر می‌دانند و بسیاری آن را به‌عنوان یک ابزار تبلیغاتی و استعماری آمریکا تلقی می‌کنند. عدم هماهنگی با فرهنگ و ارزش‌های محلی و ناتوانی در جلب اعتماد مخاطبان، از عوامل اصلی شکست این شبکه بود.
تغییر استراتژی آمریکا و متحدانش
کاهش بودجه و احتمال تعطیلی شبکه «الحره» نشان‌دهنده تغییر در رویکرد رسانه‌ای آمریکا است. در سال‌های اخیر، رسانه‌های وابسته به کشورهای متحد آمریکا در منطقه مانند «الحدث» و «العربیه» توانسته‌اند نقش مؤثرتری در انتقال پیام‌های واشنگتن ایفا کنند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، در سال ۲۰۲۲ بودجه شبکه «الحره» به میزان ۱۵٪ کاهش یافت و این در حالی است که بودجه رسانه‌های متحد آمریکا در منطقه با افزایش قابل توجهی همراه بوده است. برای قانون‌گذاران آمریکایی، استفاده از رسانه‌های محلی به‌دلیل کاهش هزینه‌ها و نفوذ بیشتر در افکار عمومی منطقه، گزینه‌ای جذاب‌تر از شبکه‌های مستقیمی مانند «الحره» است. این تغییر استراتژی به معنای کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم آمریکا در رسانه‌های نیابتی و تمرکز بر همکاری با رسانه‌های موجود در منطقه است.
رشد شبکه‌های اجتماعی و تغییر الگوهای رسانه‌ای
یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در کاهش نقش رسانه‌های سنتی مانند «الحره»، رشد فزاینده شبکه‌های اجتماعی و تأثیر آن‌ها بر افکار عمومی است. بر اساس آمارها، بیش از ۷۰٪ از جوانان عراقی از شبکه‌هایی مانند اینستاگرام، توئیتر و فیس‌بوک برای دسترسی به اخبار و اطلاعات استفاده می‌کنند. این پلتفرم‌ها به کاربران اجازه می‌دهند تا بدون واسطه با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند و افکار و عقاید خود را به‌سرعت منتشر نمایند. در عراق و سایر کشورهای خاورمیانه، این شبکه‌ها به ابزاری قدرتمند برای بیان نظرات و تأثیرگذاری بر افکار عمومی تبدیل شده‌اند.
این تحول باعث شده تا تلویزیون‌های سنتی مانند «الحره» قدرت تأثیرگذاری خود را از دست بدهند و جای خود را به پلتفرم‌های دیجیتال بدهند. بر اساس یک نظرسنجی در سال ۲۰۲۳، حدود ۶۵٪ از کاربران اینترنتی در خاورمیانه ترجیح می‌دهند اخبار خود را از طریق شبکه‌های اجتماعی دریافت کنند تا از طریق تلویزیون‌های ماهواره‌ای.
نتیجه‌گیری
کاهش بودجه و تعدیل نیرو در شبکه «الحره» نشان‌دهنده تغییر رویکرد آمریکا و متحدانش در استفاده از رسانه‌های نیابتی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی خاورمیانه است. این تصمیمات به دلیل ناکامی‌های پی‌درپی در جلب اعتماد مخاطبان و عدم توانایی در انتقال پیام‌های مدنظر به جوامع محلی اتخاذ شده است. همچنین، ظهور شبکه‌های اجتماعی و نفوذ گسترده آن‌ها در میان نسل جوان باعث شده تا تلویزیون‌های سنتی مانند «الحره» جذابیت و کارایی خود را از دست بدهند. این تحولات بیانگر پایان دوران رسانه‌های نیابتی نظیر «الحره» است و نشان می‌دهد که آمریکا در حال بازنگری در استراتژی‌های رسانه‌ای خود است. تمرکز جدید بر شبکه‌های اجتماعی و روش‌های نوین ارتباطی نشان می‌دهد که دوره جدیدی از جنگ رسانه‌ای در حال ظهور است؛ جنگی که در آن ابزارهای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی جای رسانه‌های سنتی را گرفته‌اند و نقش محوری در شکل‌دهی به افکار عمومی و پیشبرد اهداف سیاسی و استراتژیک خواهند داشت. آمارها و روندهای جدید نشان می‌دهد که استفاده از شبکه‌های اجتماعی در خاورمیانه همچنان در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۰۲۵، تعداد کاربران این شبکه‌ها در منطقه به بیش از ۴۰۰ میلیون نفر برسد. این تغییرات حاکی از آن است که آینده جنگ رسانه‌ای در خاورمیانه دیگر نه در دست شبکه‌های ماهواره‌ای بلکه در کنترل پلتفرم‌های دیجیتال خواهد بود.
